Geography 12th Arts Cha. 5

भूगोल : प्रकरण 5

परिवहन

       All data on this website can be read in a language you understand. For that, use the Google translator on this site. 

प्रश्न 1. खालील प्रश्नांची तपशीलवार उत्तरे द्या:

(१)  परिवहनाचा अर्थ सांगून जगातील मुख्य रस्तेमार्गा विषयी सांगा. (मार्च १८)

उत्तर: माणसांची आणि वस्तूंची एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी हालचाल चळवळीला वाहतूक म्हणतात. औद्योगिक क्रांतीमुळे मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन झाले. उत्पादित माल बाजारात नेण्यासाठी वाहतूक विकसित केली गेली. विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या विकासामुळे वाहतूक आणि दळणवळण या दोन्ही प्रणालींचा अनोख्या पद्धतीने विकास झाला. जर कार्यक्षम वाहतूक बांधली गेली नसती, तर जागतिक अर्थव्यवस्था तितकी विकसित झाली नसती. माल व माणसे वाहतुकीद्वारे एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी नेता येतात. त्यासाठी प्राणी आणि विविध प्रकारची वाहने वापरली जातात.वाहतुकीच्या विविध पद्धती एकमेकांना पूरक आणि पूरक बनून एक संघटित वाहतूक व्यवस्था तयार करतात.

रस्ता: रस्ता घरोघरी सेवा पुरवतो. एक महत्त्वाचा मार्ग आहे. कमी अंतराच्या प्रवासासाठी हा सर्वात स्वस्त मार्ग आहे. महामार्ग हे पक्के रस्ते आहेत जे दूरच्या ठिकाणांना जोडतात. जगातील प्रमुख महामार्ग खालीलप्रमाणे आहेत.
1. ट्रान्स कॅनेडियन हायवे: उत्तर अमेरिकेतील अटलांटिक महासागरावरील सेंट जॉनला पश्चिमेकडील पॅसिफिक महासागरावरील व्हँकुव्हरशी जोडतो.
2. अलास्का महामार्ग: कॅनडातील एडमंटनला उत्तर अमेरिकेतील अलास्का येथील अँकरेजशी जोडतो.
3. पॅन अमेरिकन महामार्ग : उत्तर, मध्य आणि दक्षिण अमेरिकेला जोडणारा पॅन अमेरिकन महामार्ग तयार केला जात आहे.
4. स्टीवर्ट हायवे : हा ऑस्ट्रेलियातील एक प्रमुख महामार्ग आहे. हा मार्ग उत्तर ऑस्ट्रेलियातील डार्विन शहराला दक्षिणेकडील व्हिक्टोरिया राज्यातील मेलबर्न शहराशी जोडतो.
5. अल्जियर्स महामार्ग: आफ्रिकेतील हा महामार्ग अल्जियर्सच्या ऍटलस पर्वत आणि सहारा वाळवंट ओलांडून गिनीमधील कोनाक्रीला जोडतो.
6. शांघाय महामार्ग: हा महामार्ग दक्षिणेकडील ग्वांगझूला चीनमधील उत्तरेकडील बीजिंगला जोडतो.
7. राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक 7 : हा भारतातील सर्वात व्यस्त महामार्ग आहे. हा मार्ग वाराणसीला कन्याकुमारीशी जोडतो. लांबी
8. मॉस्को महामार्ग: रशियाच्या पूर्वेकडील भागात स्थित: लॅडिवोस्तोक शहर या महामार्गाने पश्चिमेकडील मॉस्को शहराशी जोडलेले आहे.
(2) भारतातील मुख्य आंतरिक जलमार्गांची माहिती द्या. (18 जुलै; मार्च 19, 20; 20 ऑगस्ट)
उत्तर: नद्या, कालवे आणि सरोवरांमधून देशाच्या किनारी भागात आणि देशाच्या अंतर्गत भागात वाहणाऱ्या जलमार्गांना अंतर्देशीय जलमार्ग म्हणतात. भारतात सुमारे 14,477 किमी अंतरदेशीय जलमार्ग आहेत. यामध्ये 10,027 किमी लांबीच्या नद्या आणि 4438 किमी लांबीचे कालवे जलमार्गासाठी उपयुक्त आहेत, उत्तर प्रदेश, पश्चिम बंगाल, बिहार आणि आसाम या राज्यांनी या जलमार्गांचा सर्वाधिक विकास केला आहे. भारताचे अंतर्देशीय जलमार्ग खालीलप्रमाणे आहेत.
1. राष्ट्रीय जलमार्ग – 1 : हा जलमार्ग गंगा नदीच्या हदिया ते अलाहाबादपर्यंत आहे, त्याची लांबी 1620 किमी आहे.
2. राष्ट्रीय जलमार्ग – II : हा जलमार्ग ब्रह्मपुत्रा नदीचा आहे. हे बुरीपासून नादियापर्यंत उपयुक्त आहे. त्याची लांबी 891 किमी आहे.
3. राष्ट्रीय जलमार्ग – III : केरळ राज्यातील उद्योगमंडल कालवा, चंपाकर कालवा आणि कोट्टापट्टनम कालवा राष्ट्रीय जलमार्ग – III प्रदान करतात.
4. राष्ट्रीय जलमार्ग – IV : गोदावरी आणि कृष्णा नद्यांचा 1028 किमी लांबीचा जलमार्ग काकीनाडा आणि पुडुचेरी कालवे आणि कालुवेली तलावावर बांधला गेला.
5. राष्ट्रीय जलमार्ग - V : ब्राह्मणी नदीचा तालचेर-धामारा कालवा (ओडिशा) चारबतिया - धामारा जलमार्गाची लांबी 585 किमी आहे.
(३) जगातील महत्त्वाच्या रेल्वेच्या तपशीलवार नोंदी लिहा.    किंवा 

      जगातील महत्त्वाच्या रेल्वेची तपशीलवार माहिती द्या. (२० मार्च)
उत्तर: जगातील प्रमुख आंतरराष्ट्रीय रेल्वे खालीलप्रमाणे आहेत:
1. ओरिएंटल एक्सप्रेस रेल्वे: फ्रान्समधील पॅरिस ते तुर्कीमधील इस्तंबूलपर्यंत सात देशांना जोडणारी ही रेल्वे जगात खूप प्रसिद्ध आहे.
2. ट्रान्स-सायबेरियन रेल्वे: ही रेल्वे आशियातील सर्वात लांब आणि महत्त्वाची आंतर-ग्रामीण रेल्वे आहे. रेल्वेमार्ग पश्चिमेला सेंट पिट्सबर्गला पूर्वेला व्लादिवोस्तोकशी जोडतो. ही दुतर्फा रेल्वे आहे. त्याची लांबी 9332 किमी आहे.
3. कॅनडा-पॅसिफिक रेल्वे: ही रेल्वे कॅनडाच्या पश्चिम किनाऱ्यावरील व्हँकुव्हरला पूर्व किनाऱ्यावरील हेलिक्सशी जोडते. औद्योगिक क्षेत्रे, कमी लाकडाची जंगले आणि प्रेरी गव्हाचे क्षेत्र यांना जोडल्यामुळे रेल्वेमार्गाचे आर्थिक महत्त्व आहे. त्याची लांबी 7,050 किमी आहे.
4. Blanes Ariz – Valvaraisa Railroad: हा रेल्वेमार्ग दक्षिण अमेरिकेत आहे. हे अर्जेंटिनाच्या ब्लेन्स अॅरिझला चिलीच्या व्हॅल्वरायसाशी जोडते. हा मार्ग समुद्रसपाटीपासून 3960 मीटर उंचीवर असलेल्या उत्पातला घाटातून अँडीज पर्वतराजी ओलांडतो.
5. बंगवेला रेल्वे : ही रेल्वे आफ्रिकेतील प्रमुख रेल्वेपैकी एक आहे. हे झांबियाच्या तांब्याच्या शेतापासून किनार्‍यावरील दार एस सलामपर्यंत जाते.
6. बोत्सवाना रेल्वे: ही रेल्वे भूमी लॉक केलेल्या मध्य आफ्रिकन देशांना दक्षिण आफ्रिकेशी बोत्सवाना आणि झिम्बाब्वे मार्गे जोडते.
प्रश्न २. खालील प्रश्नांची मुद्देसूद उत्तरे द्या:
(१) रस्त्यांचे महत्त्व समजावा.
उत्तर : रस्त्यांचे महत्त्व पुढीलप्रमाणे आहे.
→ रोडवे घरोघरी सेवा देतात.
→ कमी अंतराच्या प्रवासासाठी सर्वात स्वस्त मोड आहे.
→ हा रेल्वे, हवाई मार्ग आणि जलमार्गांसाठी पूरक उपकंपनी मार्ग आहे.
→ शेती, पशुसंवर्धन आणि ग्रामीण विकासासाठी रस्त्यांचे योगदान सर्वोपरि आहे.
→ उद्योगांसाठी कच्चा माल आणि तयार मालाची वाहतूक सुलभ करते.
→ नैसर्गिक आपत्तीच्या काळात दुर्गम भागात मदत साहित्य पोहोचवण्यासाठी आणि बचाव कार्यासाठी खूप उपयुक्त.
(2) 'सुएझ कालव्यावर एक छोटी टीप लिहा. (मार्च 18)
उत्तर: सुएझ कालवा भूमध्य आणि लाल समुद्र जोडतो. सुएझ कालवा बांधण्याचे श्रेय फ्रेंच अभियंता फर्डिनांड डी लेसेप्स यांना जाते.
→ या कालव्यामुळे पश्चिम युरोप आणि दक्षिण-पूर्व आशियातील देश मधील अंतर कमी झाले आहे.
→ उत्तरेला पोर्ट सैद आणि दक्षिणेला सुएझ बंदर या कालव्यावर आहेत.
→ या कालव्याचे बांधकाम 25 एप्रिल 1859 रोजी सुरू झाले आणि 15 ऑगस्ट 1869 रोजी पूर्ण झाले.
(3) हवाई मार्गाचा विकास सांगा. (१९ मार्च)
उत्तर: हवाई मार्गांचा विकास विसाव्या शतकात सुरू झाला, परंतु तो खरोखरच दुसऱ्या महायुद्धानंतर सुरू झाला. विमानाचे डिझाइन आणि आकार बदलत आहेत. हवाई जहाजांच्या गतीमध्ये लक्षणीय प्रगती झाली आहे.
→ हवाई मार्गांचा विकास प्रामुख्याने आर्थिक आणि औद्योगिकदृष्ट्या विकसित देशांमध्ये वाढला आहे. यूएसए, पश्चिम युरोप आणि दक्षिण-पूर्व आशियामध्ये सर्वाधिक हवाई मार्ग आहेत.
→ विमानाने प्रवास जलद आणि आरामदायी झाला आहे.
दुर्गम भागात पोहोचण्यासाठी हवा हा एकमेव पर्याय आहे. हवाई मार्गांच्या विकासामुळे राष्ट्रे स्वतःचे अधिक चांगले संरक्षण करू शकतात. लष्करासाठी ते खूप उपयुक्त आहे.
→ लंडन, रोम, पॅरिस, मॉस्को, दुबई, नवी दिल्ली, बँकॉक, सिंगापूर, टोकियो, शिकागो, न्यू यॉर्क इत्यादी विकसित विमानतळे आधुनिक सेवा प्रदान करतात.
(4) पाइपलाइनचे फायदे सांगा.(२० मार्च)
उत्तर: रस्ते, जलमार्ग, हवाई मार्ग, पाइपलाइन आणि रोपवे हे वाहतुकीचे सर्वोत्तम साधन आहेत, पाइपलाइनचे फायदे खालीलप्रमाणे आहेत:
→ द्रव आणि नैसर्गिक वायूच्या वाहतुकीसाठी पाइपलाइन अधिक सोयीस्कर साधन.
→ पेट्रोलियम आणि त्याची उत्पादने आणि नैसर्गिक वायू लांब अंतरापर्यंत नेण्यासाठी पाइपलाइनचा वापर केला जातो.
→ पाइपलाइनद्वारे घन पदार्थांचे स्लरी स्वरूपात रूपांतर करून सहज हाताळता येते.
→ पाइपलाइन वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
(१) खडबडीत जमिनीवर आणि पाण्याखाली पाइपलाइन टाकता येतात.
(2) त्याचे ऑपरेशन आणि देखभाल खर्च खूप कमी आहे.
(३) ऊर्जा कार्यक्षमता आणि पर्यावरण संवर्धनाच्या दृष्टीने ही सर्वोत्तम प्रणाली आहे.
प्रश्न 3. खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे द्या:
(1) परिवहनाची मुख्य माध्यमे सांगा.
उत्तरः वाहतुकीचे मुख्य मार्ग खालीलप्रमाणे आहेत:
(१) जमीन मार्ग : (i) रस्ता आणि (ii) रेल्वे.
(२) जलमार्ग : (१) अंतर्देशीय जलमार्ग आणि (१) सागरी जलमार्ग.
(३) हवाई मार्ग: (i) राष्ट्रीय हवाई मार्ग आणि (ii) आंतरराष्ट्रीय हवाई मार्ग,
(4) पाइपलाइन
(५) दोरीचा मार्ग
(2) भारताचे रस्ते कोणत्या पाच विभागांमध्ये विभागले गेले आहेत?
उत्तर: भारतातील रस्ते पाच विभागांमध्ये विभागलेले आहेत: (1) राष्ट्रीय महामार्ग, (2) राज्य महामार्ग, (3) जिल्हा महामार्ग, (4) ग्रामीण रस्ता मार्ग आणि (5) सीमा मार्ग.
(3) स्वर्णिम चतुर्भुज राष्ट्रीय महामार्ग योजना काय आहे?
उत्तर: भारतातील दिल्ली, मुंबई, कोलकाता आणि चेन्नई या चार शहरांना जोडण्यासाठी तयार करण्यात येत असलेल्या महामार्गांना स्वर्णिम चतुर्भुज महामार्ग योजना म्हणतात.
(4) भारतातील रेल्वे मार्गाचे प्रकार सांगा.
उत्तर : भारतातील रेल्वेचे प्रकार : (१) ब्रॉडगेज, (२) मीटर गेज आणि (३) नॅरो गेज.
प्रश्न 4. खालील प्रश्नांची उत्तरे एका शब्दात किंवा एका वाक्यात द्या:
(१) परिवहनाची व्याख्या द्या.
उत्तर: माणसांची आणि मालाची एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जाण्याला वाहतूक म्हणतात.
(2) जमीन मार्गाचे दोन उपविभाग सांगा.
उत्तर: जमीन मार्गांचे दोन उपविभाग आहेत: (१) रस्ते मार्ग आणि (२) रेल्वे मार्ग.
(3) गुजरातमधून कोणत्या क्रमांकाचा राष्ट्रीय महामार्ग जातो?
उत्तर: राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक 8 गुजरातमधून जातो
(4) जगातील पहिली रेल्वे कोणत्या दोन शहर दरम्यान सुरु झाली होती? (20 मार्च, 20 ऑगस्ट)
उत्तरः जगातील पहिली रेल्वे इंग्लंडमधील स्टॉकटन आणि डार्लिंग्टन दरम्यान (1825) सुरू झाली.
(5) भारताचा आंतरिक जलमार्ग −1 कोणत्या नदीवर आहे?
उत्तर : भारताचा अंतर्देशीय जलमार्ग - 1 गंगा नदीवर आहे.
प्रश्न 5. खालील प्रश्नांसाठी दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडा आणि उत्तर लिहा:
1. जगातील सर्वात दाट रेल्वे कोणत्या देशात आहे?
     (a) चीन            (b) ब्राझील            (c) बेल्जियम              (d) भारत
2. भारतात पहिली रेल्वे कोणत्या वर्षी सुरू झाली? (२० ऑगस्ट)
    (a) 1950          (b) १८५३               (c) १८०१                    (d) १९५८
3. कोणता कालवा अटलांटिक आणि पॅसिफिक महासागरांना जोडतो? (20 मार्च).
    (a) लिव्हरपूल कालवा                    (b) पनामा कालवा
    (c) पॅसिफिक कालवा                     (d) सुएझ कालवा
4. जगातील सर्वात लांब पाइपलाइन कोणती आहे? (१८ मार्च)
    (अ) कॉमेकॉन             (ब) मोठा इंच             (क) सायबेरियन            (ड) व्होल्गा
5. वाहतुकीच्या कोणत्या पद्धतीमुळे प्रदूषण होत नाही?
    (a) रेल्वे               (b) बस            (C) सायकल              (d) विमान

सर्व पाठांचा स्वाध्याय :

1. मानवी भूगोल : परिचय
2. लोकसंख्या (मानव वस्ती)
3. मानवाच्या प्राथमिक आणि द्वितीयक प्रवृत्ती 
4. मानवाच्या तृतीयक चतुर्थक आणि पंचम प्रवृत्ती
5. परिवहन
6. दुरसंचार
7. व्यापार
8. मानव वसाहत
9. नैसर्गिक संसाधने
10. जागतीक भौगोलिक समस्या
11. माहितीचे स्त्रोत आणि त्याचे संकलन
12. अंकात्मक माहितीचे आलेखन
13. माहिती विश्लेषण आणि नकाशा निर्माण मध्ये कॉम्प्युटरचा उपयोग

हे पण पहा :  समाजशास्त्र विषयाचे (इयत्ता १२ वी आर्ट्स ) सर्व स्वाध्याय

बोर्ड सराव पेपर 1 : click here 

बोर्ड सराव पेपर 2 : click here 

मराठी सराव पेपर : पेपर १  पेपर २  पेपर ३   पेपर ४  पेपर ५ 

मराठी विषय सर्व पाठ व्हिडीओ (40 मार्क ) : click here 

मराठी सर्व व्याकरण व लेखन भाग (60 मार्क ) व्हिडीओ : click here

સફળતાનું પંચામૃત  - અંગ્રેજી વિષય : click here

આદર્શ ઉત્તરવાહી નો નમુનો : click here 

SP વિષયનું વિડીઓ જુઓ : click here

અર્થશાસ્ત્ર વિષય મટેરીયલ : click here

SP વિષય પત્રલેખન માટેનો સબોધન : click here

આંકડાશાસ્ત્ર નાં બધા જ ચેપ્ટર ફોર્મુલા : click here 

होम पेज : click here 

Note: This study material is provided only for the purpose of study keeping in mind the interest of the students. It cannot be used for any other purpose. If there is any objection regarding some word or text then refer to the original book.

             Follow me to get more such important information. And to stay connected with me, join the channel given below.

WhatsApp Group : Click here 

Telegram channel : Click here 

Download App  for daily update: click here 

Follow on google news : click here